Iðratilfinningin segir mér að viðsjárverðir tímar séu framundan í umræðunni um Háskóla á Vestfjörðum. Margir gallar eru á íslenska háskólakerfinu í dag sem á eftir að ræða. Þeir eru dýrir og óvíst hverju þeir skila. Frá því þrönga sjónarhorni að ætla einungis að fá sem besta kennslu fyrir sem minnstan peninga er ekki spurning að það myndi margborga sig að senda alla utan, þar sem skólarnir eru ódýrari í rekstri sökum stærðarhagkvæmni og oft mikið betri, auk þess sem uppihaldið er þeim mun ódýrara. Þegar þessi umræða dettur í gírinn eiga vesturbæjarkverúlantar eftir að grípa hana fegins hendi og úrskurða, í eitt skipti fyrir öll, að fyrst háskólar gangi varla í Reykjavík og á Akureyri gangi þeir örugglega ekki á Ísafirði!Þess vegna held ég að Vestfirðingar þurfi að taka höndum saman um að skilgreina hvernig sú æðri menntastofnun sem við viljum byggja upp sem hornsteininn í nýrri (fyrstu) alvöru byggðastefnu. Það módel sem verður fyrir valinu þarf að geta komist fyrir þá galla sem hrjá fjórða stigs menntunarstarfsemi á Íslandi, að hún sé óframleiðin og hugsanlega af slökum gæðum.
Þegar best lætur hefur rannsóknarstarfsemi þau ytri áhrif að stuðla að aukinni framleiðni atvinnulífsins í nágrenninu . Sú þróun tekur langan tíma. Kennslustarfsemi er talin hafa minni (ef nokkur) áhrif á staðbundna framleiðni. Aftur á móti hafa bein framlög til kennslu meiri margföldunaráhrif, í formi aukinnar eftirspurnar í samfélaginu, sökum þess að hún dregur nemendur inn á svæðið (og heldur í þá sem fyrir eru) og þannig leggst eyðsla nemendanna við eyðslu stofnunarinnar. Eftirspurnaráhrifanna gætir strax.
Þannig er ljóst að frá hagrænum sjónarmiðum er mjög eftirsóknarvert að setja upp byggðaháskóla sem hýsa bæði rannsóknir og kennslu. Áhrifa kennslu og rannsókna gætir strax í aukinni veltu í samfélaginu. Ef vel er að verki staðið fara framleiðniáhrif rannsóknanna að verka yfir lengri tíma. Þar fyrir utan er það náttúrlega rótgróið sjónarmið að öflun og miðlun þekkingar séu ferli sem styðji hvort við annað. Í seinni tíð er svo farið að tala um að æðri menntastofnanir hafi samfélagslegt hlutverk til viðbótar við rannsóknirnar og kennsluna.
Ég er ekki í nokkrum vafa um að mörgum rannsóknarviðfangsefnum getur verið ákaflega hentugt að sinna á Vestfjörðum. Þverfaglegur og þverlandfræðilegur starfshópur hefur fært fyrir því ítarleg rök að heppilegt sé að stunda jarðkerfisfræðirannsóknir á Ísafirði, m.a. vegna þess að þar fara saman tiltölulega þróaðir innviðir og mikil nálægð við merkilega hafstrauma. Þá er einhver hvika í samfélaginu sem veldur því að þar hafa þróast tækninýjungar í sjávarútvegi og greinin hefur alla tíð verið snögg upp á lagið að tileinka sér nýjungar, hvort sem þær hafa verið fengnar utan frá eða innan svæðis. Það er rétt hjá sjávarútvegsráðherra að útvegurinn krefst sífellt meiri þekkingar og sér ekki fyrir endann á þeirri þróun. Ef að grunnfjárveitingarnar fást verður þetta ekki vandamálið. Þar sem er öflug rannsóknarstarfsemi þangað sækja rannsóknarnemar.
Kennsla stórra hópa á grunnstigi getur verið snúnara mál. Á margan hátt er sjarmerandi sú hugmynd að setja upp breitt almennt grunnnám, einskonar liberal arts college, sem útskrifar nemendur með B.A. próf. Gallinn er sá að upptakasvæði skólans er það lítið að erfitt yrði að ná nauðsynlegri stærðarhagkvæmni. Þá er hætt við vissri einsleitni í nemendahópnum (einhverra hluta vegna minnist enginn á þennan stóra veikleika háskóla landsins). Slíkt mætti þó e.t.v. leysa með nemendaskiptum við erlenda skóla, en sem fyrr er fámennið vandinn, erfitt að halda uppi kúrsum á ensku fyrir svo lítinn hóp og svo framvegis.
Af þessu sökum, og raunar mörgum öðrum, er ég kominn á þá skoðun að mesta vitið sé að setja upp nokkra byggðaháskóla sem geti hver markað sér sitt rannsóknarsvið í tengslum við svæðisbundna styrkleika. En staðið saman að grunnámi þar sem hver skóli miðlar kúrsum í fjarkennslu. Þannig yrði boðið upp á sambland fjarkennslu og staðkennslu á hverjum stað. Byggðaháskólarnir gætu lagt saman aðföng, náð fram stærðarhagkvæmni í kennslu og stoðstarfsemi, komið sameiginlega fram út á við, gætt sameiginlegra hagsmuna og fleira í þeim dúr. Nemendahópurinn yrði fjölbreyttari og eftir því sem fjöldinn ykist yrði hægara að koma á (nauðsynlegum) nemendaskiptum.
Því til viðbótar er það mikið vænlegra til árangurs að leggja fram módel sem geti virkað fyrir helstu byggðakjarna landsins en einungis að bjóða landsmönnum upp á eins svæðis lausn. Hagfræðin kennir að heildin er stærri en summa einstaklinganna. Það á við í þessu máli líka.
Væri ekki tilvalið að gera landsmönnum tilboð um að setja á stofn byggðaháskóla á Vestfjörðum og e.t.v. Austfjörðum, Vestmannaeyjum og Suðurnesjum sem hefðu hver um sig sjálfstæðan fjárhag (til að efla stuðning og þátttöku heimamanna) en stæðu sameiginlega að veitingu prófgráða. Hefðu eitt háskólaleyfi ef svo mætti að orði komast. Þannig væri tekið stórt skref í þá átt að þróa efnahagslíf í nokkrum öflugum byggðakjörnum. Til viðbótar eru svo starfandi Háskólinn á Akureyri, Bifröst, Hólar og Landbúnaðarháskóli Íslands sem ættu að geta þjónað sama hlutverki á Norðurlandi og Vesturlandi ef rétt er að málum staðið.
Háskólinn á Akureyri fær rúmar 1.200 milljónir á fjárlögum 2007. Ef við gæfum okkur að byggðaháskólarnir fengju hver 600 milljónir í ríkisframlag (til viðbótar við sókn í sjóði og tilstyrk atvinnulífs) þá næmi útlagður kostnaður ríkisins 2,4 milljörðum á ári. Nú er bara að fara í fjárlögin og finna niðurskurðartillögur á móti. Margri vitleysunni má fórna til að slá tvær flugur í einu höggi, stórefla háskólastigið og byrja að snúa við öfugu byggðastefnunni sem komst á koppinn án þess að Alþingi ályktaði nokkuð þar um.
Set með frábæra mynd sem þessi evrópski samborgari minn setti inn á vefinn: http://forum.iceland.pl/profile.php?mode=viewprofile&u=283
said...
góð hugmynd kristinn, sennilega sniðugt að dreifa þessu svolítið og sérhæfa hvert útibú að styrkleika hvers svæðis fyrir sig. ég held að það væri frábært að vera í svoleiðis skóla. ég sá enga mynd hjá vini vorum úr austri...
Eiríkur Örn Norðdahl said...
Já, Kristinn, mér finnst þú ættir að binda bloggið þitt inn og láta dreifa því í hús.
Hins vegar er vart hægt að kenna fámenni um að ekki væri hægt að halda uppi kennslu á ensku á Ísafirði. Nema þú viljir meina að það sé svona lítið framboð af enskumælandi útlendingum...
Hversu marga svoleiðis við fáum er fyrst og síðast spurning um markaðsstarf. Já, og að kreista lífið úr Frjálslynda flokknum.
said...
Já mér finnst þetta frábær framsetning hjá þér þú ert mun yfirvegaðari og rögsamari en síðast þegar ég heyrði frá þér.
said...
